PRZERĘBSKI Adam (?- 1811) pisarz wielki koronny, kanonik katedralny krakowski, celebrant zaprzysiężenia konstytucji 3 Maja w Przedborzu

Przedstawiciel możnego rodu herbu Nowina, niezwykle zasłużonego przez wieki dla Polski. Syn kasztelana spicymierskiego i chorążego mniejszego piotrkowskiego Jana (?-1768) i Antonilli z Małachowskich. Sprawował wiele funkcji kościelnych i urzędniczych dworu królewskiego. Był opatem jędrzejowskim w 1764 r., dworzaninem biskupa Kajetana Sołtyka (1715-1788), kanonikiem krakowskim i kujawskim. Prymas Michał Poniatowski powierzył mu administrowanie częścią dóbr biskupstwa krakowskiego. Między innymi w latach 1765-1790 był także kustoszem […]

7 gru, 2024

Przedstawiciel możnego rodu herbu Nowina, niezwykle zasłużonego przez wieki dla Polski. Syn kasztelana spicymierskiego i chorążego mniejszego piotrkowskiego Jana (?-1768) i Antonilli z Małachowskich.

Sprawował wiele funkcji kościelnych i urzędniczych dworu królewskiego. Był opatem jędrzejowskim w 1764 r., dworzaninem biskupa Kajetana Sołtyka (1715-1788), kanonikiem krakowskim i kujawskim. Prymas Michał Poniatowski powierzył mu administrowanie częścią dóbr biskupstwa krakowskiego. Między innymi w latach 1765-1790 był także kustoszem koronnym. Strzegł skarbca z insygniami królewskimi i najważniejszymi dokumentami państwowymi w katedrze na Wawelu. Insygnia koronne traktowano jako poświęcone przedmioty. Musiał wtedy stale przebywać na miejscu.

Kolejny, od 1788 r. biskup krakowski Feliks Paweł Turski herbu Rogala zwolnił go w 1890 r. z funkcji kustosza koronnego i przedstawił do mianowania pisarzem wielkim koronnym (duchownym). W tej roli do jego obowiązków należało „stosowne i odpowiednie wyrażanie w słowach uchwał i postanowień królewskich w sprawach publicznych”. Wydawał także adresatom gotowe dokumenty i dyplomy. Mógł również uczestniczyć w poselstwach do innych władców. Jako, że biskup Turski był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego i w 1791 r. odbierał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przysięgę na wierność Konstytucji 3 Maja, tedy ks. kanonik Przerębski i co więcej, jako wysoki urzędnik królewski z podobnym zadaniem przemierzał kraj.

Uchwalona 3 Maja 1791 r. na Sejmie Czteroletnim ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucją. Zamiast Rzeczpospolitej Obojga Narodów została powołana Rzeczpospolita Polska. Konstytucja wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej z trójpodziałem władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Na tej podstawie zniesiono m.in. liberum veto, konfederacje szlacheckie i wolną elekcję. Konstytucja umacniała też stan mieszczański i chroniła chłopstwo. Mieszczanie mieli prawo do posiadania majątków ziemskich, zajmowania stanowisk oficerskich i w administracji publicznej, jak i prawo nabywania szlachectwa.

Konstytucję wprowadzano przez zaznajomienie z treścią i złożenie przysięgi jej przestrzegania  przez sejmiki ziemskie i poszczególne miasta. W tym celu ks. Przerębski przybył do Przedborza. Wydarzenie to znamy z relacji prasowej:

„Obywatele miasta wolnego Rzeczypospolitej Przedborza, na podziękowanie Bogu za uchwaloną konstytucyą 3 Maia oraz na wywiązywanie się wdzięcznością najlepszemu z Królów STANISŁAWOWI AUGUSTOWI i seymującym stanom za nadanie swobód wolności miastom, obrali sobie dzień 27 miesiąca Listopada, na wykonanie przysięgi i obchodzenie radości w sposobie iak najuroczystszym”.

Miasto liczyło wtedy zaledwie 560 mieszkańców zamieszkałych w 154 domach. Pisano o nim, że jest podupadłe i nie korzysta ze swoich praw ani przywilejów. Obok nieznanej liczby żydowskich rzemieślników wiadomo, że pracowało tu dwóch chrześcijańskich krawców, kilku szewców i jeden kowal. Z aktu spisanego 29 VIII 1795 r. w wolnym mieście Jego Królewskiej Mości Przedborzu (zob. Bętkowski Bartłomiej) wiemy, że burmistrzem był (zob.) Jan Świątkowski. Znane są też nazwiska ławników Szymona Zbysza i Macieja Foxowicza oraz radnych  Kazimierza Foxowicza i Jana Kozyrskiego. Zapewne to oni przygotowali tę uroczystość.

I tak: „zebrawszy się magistrat i z ludem mieyskim do kościoła farnego na wotywę” podążył. Do kościoła św. Aleksego przybył także JP. Karwosiecki  łowczy chęciński,  komisarz cywilny i wojskowy powiatów chęcińskiego i opoczyńskiego, właściciel majątku Rączek oraz okoliczna szlachta. Uroczyste nabożeństwo celebrował ks. kanonik Adam Przerębski „pisarz wielki koronny” – co szczególnie podkreślono w relacji. Kazanie wygłosił ówczesny wikary przedborski, ks. Jerzy Jakubowski zakonnik z Kanoników Regularnych z Premonstré. Na zakończenie nabożeństwa zabrzmiało uroczyste „Te Deum” i odbyła się przysięga na wierność konstytucji „przy licznym dawaniu ognia z moździerzy”.

Na zakończenie ks. Przyrębski zaprosił „do siebie na obiad” co zacniejszych gości „gdzie spełniane były zdrowia J.K.Mci, sejmujących stanów, marszałków konf. [-ederacji 3 Maja]”.

Zaś „wieczorem iluminowany był rzęsisto lampami ratusz tego miasta z portretem J.K.Mci i cyfrą z stosownymi napisami. W czasie ogniowych wesołości pospólstwo radosne wydawało okrzyki: Niech żyje król, niech zostawa szczęśliwy naród, niech z królem i narodem trwa konstytucja 3 Maia”.

W relacji przesadnie użyto terminu ratusz, na oznaczenie – zapewne w Rynku – siedziby władz miejskich. Przedborski ratusz (zob. Molke Jakub) zbudowano pół wieku później, w l840 r.

Warto dodać, że konstytucja 3 Maja obowiązywała jedynie przez 14 miesięcy. Została obalona przez konfederację targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej, zwanej wojną w obronie konstytucji 3 Maja.

Ks. Adam Przerębski zmarł 16 I 1811 r. był odznaczony orderem Orła Białego i orderem Św. Stanisława. Pisano o nim, że był to „pan wesoły, jeździł zawsze z muzyką, a chował przy dworze o. Bernardyna, który dwoje pacierzy kapłańskich mawiał, bo jedne za niego”.

 

„Gazeta Narodowa i Obca” 1792. Nr XVII, Suplement; Ks. Ludwik Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich. Prałaci i kanonicy krakowscy, Tom III, Kraków 1852, s. 504-505; Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV – XVIII wieku, Spisy, Tom X pod redakcją Antoniego Gąsiorowskiego, Kórnik 1992, s. 99, 197 tam także zapis nazwiska: Przerembski; Karta tytułowa Ustawy rządowej – domena publiczna;  https://pl.wikipedia.org/wiki/Kustosz_koronny; https://pl.wikipedia.org/wiki/Pisarz_wielki_koronny 

Wojciech Zawadzki

W tej kategorii …

KACZKOWSKI Antoni (1860-1924) gospodarz

Urodził się 28 I 1860 r. we wsi Rogaczówek, parafia Żytno w rodzinie o wielopokoleniowych tradycjach związanych z zarządzaniem majątkami ziemskimi i pełnieniem funkcji dworskich. Był pierworodnym synem Edwarda Kaczkowskiego (10 X 1834-?) i Brygidy Marcelli...

czytaj dalej